قاچاقچیان به جان قصری که فروپاشیده افتادند
یک پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی از افزایش حضور قاچاقچیان و جویندگان گنج در «قصر ابونصر» شیراز اطلاع داد و تخلیه زباله و نخاله کور شدن حریم و پیشرفت زمین های کشاورزی و ساخت بوستان در حریم این محوطه تاریخی را از جمله عواملی برشمرد که وضعیت این محوطه هخامنشی ـ ساسانی را اندوهبار کرده است.
سیاوُش آریا پژوهشگر تاریخ و کنشگر میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه «قصرِ اَبونصر» وضعیت اَندوه باری دارد و روزهای سختی را سپری می کند وضعیت آن را برای دکترنامه اینگونه تشریح کرد: «یکی از ارزنده ترین یادمان های تاریخی و فرهنگی شهر شیراز و کشور بی گمان محوطۀ باستانی نامدار به «قَصرِاَبونصر» است که هویت و شناسنامۀ بالنده و غرورآمیز مردم شیراز به شمار می آید. اما در نبود نظارت و غفلت مسئولان میراث فرهنگی استان و کشور سال گذشته به مکانی برای کارگاه آموزشی دانشجویان باستان شناسی دانشگاه هنر شیراز تبدیل و آسیب های برگشت ناپذیری به آن وارد شد. همچنین پای قاچاقچیان بیشتری به عَرصۀ محوطه باز شده و به تازگی روی محوطه مورد دستبرد سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی قرار گرفته است.
محوطۀ تاریخی نامدار به «قَصرِاَبونصر» از نخستین میراث تاریخی ثبت ملی شدۀ سرزمین پارس و شهر شیراز با شمارۀ ثبت ۱۳ است که کارشناسان و پژوهشگران آن را یکی از ارزشمندترین و مهم ترین محوطه های باستانی ایران به شمار می آورند. همچنین باستان شناسان و پژوهندگان آن را هویت و شناسنامۀ بالَنده و غرورآمیز مردم شیراز دانسته و همواره بر پاسداری و حفاظت بهتر و بیشتر این یادگار تاریخی و فرهنگی پافشاری دارند. اما این محوطۀ باستانی که همچنان رازهای سر به مُهر و پنهانی دارد در یکی دو دهۀ گذشته با چالش های گوناگونی دست و پنجه نرم کرده و مورد بی مهری مسئولان میراث فرهنگی کشور و استان و دیگر نهادهای مربوطه قرار گرفته است. از نبود تعیین عَرصه و حریم که مهم ترین کار برای این یادگار باستانی است تا ریختن پسماند و زباله های خانگی مردم منطقه درون محوطه و به ویژه بخش ورودی آن که چهرۀ زشت و زننده ای را به نمایش گذاشته است. از کور شدن حریم و پیشرفت زمین های کشاورزی گِرداگرد محوطه در دهه های گذشته تا ساخت و سازهای مسکونی در حریم درجه یک آن در گذشته که چشم انداز نازیبایی را برجای گذاشته و آن را خدشه دار کرده است.
ساخت بوستان محلی و سنگ فرش آن در حریم چسبیده به عَرصۀ محوطه که با پروانه دستگاه های مرتبط همراه بوده و تخلفی آشکار به شمار می آید نیز تازه ترین دست درازی ها و آسیب ها به این محوطۀ ارزشمند باستانی و فرهنگی است. از سویی ساخت بوستان اَفزون بر نابودی لایه های باستان شناختی محوطه هیچ توجیه فرهنگی گردشگری و حتی تفریحی برای مردم منطقه و پیرامون آن نداشته و ندارد و بیشتر هَدر رفت بودجه است. زیرا کسانی که با وضعیت منطقه آشنایی کامل داشته و از نزدیک دشواری ها و چالش های آن را دیده و بررسی کرده باشند هیچ گاه تصمیم به چنین کاری آن هم روی محوطه (که امروزه به نادرستی حریم دانسته می شود) نمی گرفتند. به تازگی حوضچه ای دایره ای شکل نیز در این بوستان ساخته شده تا دست اندازی ها به حریم کامل شود!
یورش قاچاقچیان به «قَصرِ اَبونصر»
به تازگی سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی به بهانه های پوچ و خیال انگیز یافتن گنجی که وجود خارجی ندارد روی عرصۀ محوطه و در بلندای تپه کَند و کاو ژرف و بزرگی را انجام داده اند که به لایه های باستان شناختی محوطه آسیب جدی و برگشت ناپذیری وارد آمده است. آنچه مایۀ شگفتی و پرسش براَنگیز بوده آن است که آرمان ساخت بوستان محلی در حریم را به بهانه های حفاظت و پاسداری از محوطۀ «قصر اَبونصر» در نتیجۀ رفت و آمد مردم توجیه کرده بودند که بیانگر آن است که وضعیت حفاظتی یادمان ملی نه تنها بهتر نشده که بدتر نیز شده و پای قاچاقچیان را به بلندای تپه و خود محوطه و ساختارهای مِهرازی (معماری) آن نیز باز کرده است. باید دانست پیشتر و در گذشته همۀ کَند و کاوهای غیرمجاز در پایین محوطه و پیرامون آن انجام می گرفت و همین دستبرد تازه جای نگرانی شدید دارد. با این همه موضوع را به معاونت میراث فرهنگی ادارۀ کل استان فارس آگاهی داده و خواستار پیگیری و رسیدگی به آن شده ام.
نابودی ساختارهای معماری کاوش شده
اما پس از سال ها و برای نخستین بار در اسفندماه سال گذشته بینندۀ آن بودیم که دانشگاه هنر شیراز بدون هرگونه طرح و نقشه و پلان حفاظتی و ساماندهی برای حفظ و اِحیای دژ «اَبونصر» این شاخص ترین محوطۀ شهری دوران تاریخی و ساسانی دشت شیراز را به عنوان محوطۀ کاوش دانشجویی انتخاب کرده و در محل های کاوش شدۀ پیشین که بنا بر سندها و مدرک های منتشر شده از کاوش های نخستین آن دارای پیچیدگی های فنی و معماری و دوره بندی است پیگردی و رهاسازی از آوار و نهشت های حفاظتی کرده است!
سخن درخُور نگرش در بازدیدهای میدانی انجام کاوش و آواربرداری از عناصر معماری شاخص ترین فضای معماری دژ با نام خانۀ اَربابی یا خانۀ مرکزی خالی کردن و دِپوی نهشت های کاوش شده روی دیگر عناصر و فضاهای معماری و رهاسازی عناصر ضعیف و سست معماری آشکار شده بدون هیچ گونه عملیات حفاظتی و مرمتی در برابر عوامل آسیب رسان طبیعی و انسانی است که بی گمان نتیجه ای جز نابودی همین اَندک بقایای موجود برجای مانده نخواهد داشت. همچنین با نگرش به پیچیدگی های موجود برای دوره بندی و فازبندی بقایای مِهرازی (معماری) دژی که بیش از چندین سده مورده استفاده و استقرار قرار داشته که درگزارش کاوش و اسناد دانشگاه متروپولیتن نیز به آن ها اشاره شده است انجام کاوش های دانشجویی این چنینی که بینندۀ آن هستیم و با آزادسازی گسترۀ زیادی از عناصر معماری در یک فصل کاوش همراه است نه تنها به سبب اَفزایش دانش ما از تاریخ سکونت در این دژ چیزی نمی افزاید که بی گمان سبب از دست رفتن شواهد ظریف لایه نگاری می شود.
هم اینک نیز در تازه ترین بازدید میدانی ساختارهای معماری که در کاوش ها از زیر خاک بیرون آمده بر اثر عوامل طبیعی و بارش ها به شدت آسیب دیده و رو به نابودی است. زیرا پس از کاوش های آموزشی باید ساختارها و عناصر معماری پوشانده می شد و یا به درستی حفاظت و مرمت روی آن ها انجام می شد. شوربختانه هم اینک وضعیت محوطه و دژ اَبونصر اندوه بار است و در بدترین شرایط حفاظتی و نگهداری به سر می برد.
شناختی از میراث تاریخی «قصراَبونصر»
محوطۀ بزرگ باستانی نامدار به «قَصرِاَبونصر» از شاخص ترین محوطه های باستانی دوران تاریخی ایران در دشت شیراز به شمار می آید. وجود چندین درگاه سنگی هخامنشی و باروی سنگی که بخشی از یک دژ مستحکم به شمار می رود سبب شد تا کاوش های گسترده ای در سال های ۱۹۳۱ تا ۱۹۳۳میلادی از سوی موزۀ متروپولیتن نیویورک همزمان با دنبالۀ کاوش های پارسه(تخت جمشید) در آن به انجام برسد. کاوش ها منجر به کشف بخش های گوناگونی از یک اِستقرار شهری دوران تاریخی شد که در برگیرندۀ دژ حصار شمالی و محدوده های سکونتی بود.
با رشد و گسترش بی رویۀ زبانه های شهر شیراز امروزه بخش های بزرگی از محوطه شهری «قصر اَبونصر» زیر ساخت و ساز رفته و در عمل نابود شده و در سال های گذشته نیز فعالیت هایی همانند ساخت بوستان شهری و معدن کاوی درون عرصه و حریم منظری یا چشم انداز محوطه سبب پدیداری خُسران روزافزون شده است.
کاوش های دهۀ ۳۰ میلادی سبب آشکارشدن سازه ها و عناصر مِهرازی(معماری) دژ «اَبونصر» شد. تاریخی که کاوشگران برای بقایای موجود پیشنهاد کردند گسترۀ زمانی فراخی از پایان دوران هخامنشیان در سدۀ سوم پیش از میلاد تا همۀ دوران ساسانی و پس از آن تا سده های نخستین دوران اسلامی بود که نشان از تداوم اِستقراری و اهمیت دژ و باروی «قَصر اَبونصر» دارد.
عناصر مِهرازی کاوش شده از بخش های گوناگون دژ و شهر پس از رها شدگی به آرامی در درازای نزدیک به یک سدۀ گذشته در زیر نهشت و آوار حاصل از فرسایش دوباره مخفی و از گزند انسان و طبیعت محفوظ ماندند تا زمانی که در چارچوب یک طرح جامع حفاظتی و مرمتی مورد پاک سازی و حفاظت قرار گیرند.
محوطۀ باستانی نامدار به «قَصر اَبونصر» در تاریخ ۲۴ شهریورماه ۱۳۱۰خورشیدی و با شمارۀ ۱۳ به عنوان نخستین یادمان تاریخی شهر شیراز و سرزمین پارس به ثبت ملی رسیده است.»
عکس ها از سیاوش آریا پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی
انتهای پیام