نحوه نوشتن اسم استاد در مقاله

در مقالات علمی ذکر صحیح و دقیق نام نویسندگان به‌ویژه اساتید و دانشجویان اهمیت بالایی در اعتباربخشی و رعایت اصول پژوهشی دارد. این موضوع شامل نحوه تعیین ترتیب نام‌ها وابستگی‌های سازمانی (افیلیشن) و نقش هر فرد در نگارش مقاله است که باید مطابق با معیارهای دانشگاهی و اخلاقی صورت پذیرد.

چه کسی نویسنده محسوب میشود؟

نویسنده یک مقاله علمی پژوهشی فردی است که سهم معناداری در جنبه‌های مختلف پژوهش و نگارش آن داشته باشد. این سهم می‌تواند شامل مشارکت در ایده‌پردازی اولیه طراحی روش تحقیق جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها یا نگارش و ویرایش پیش‌نویس مقاله باشد. صرف تأمین مالی نظارت کلی بر پروژه یا ارائه منابع بدون مشارکت فکری مستقیم فرد را در زمره نویسندگان قرار نمی‌دهد. تمام افرادی که در فرآیند تحقیق و تألیف به صورت فعال و مؤثر دخیل بوده‌اند می‌توانند به عنوان نویسنده مقاله شناخته شوند مشروط بر اینکه مسئولیت سهم خود را بپذیرند و نسخه نهایی مقاله را تأیید کنند.

اصول و معیارهای ترتیب نام نویسندگان

ترتیب نام نویسندگان در مقالات علمی یک موضوع مهم و گاهی محل بحث است که معمولاً بر اساس میزان مشارکت و سهم هر فرد در پژوهش تعیین می‌شود. اگرچه ممکن است قوانین سخت‌گیرانه و جهان‌شمولی وجود نداشته باشد اما اصول و معیارهای رایجی برای این منظور رعایت می‌گردد. متداول‌ترین معیار سهم علمی و عملی نویسندگان است؛ فردی که بیشترین کار را انجام داده معمولاً نویسنده اول است. در برخی رشته‌ها یا در مقالات با مشارکت برابر ممکن است از ترتیب الفبایی نام خانوادگی استفاده شود. توافق اولیه بین نویسندگان در ابتدای پژوهش برای تعیین این ترتیب از بروز اختلافات بعدی جلوگیری می‌کند. اهمیت این ترتیب در امتیازدهی و اعتبار علمی نویسندگان مشهود است.

قوانین ترتیب نویسندگان در مقالات علمی

در بیشتر مجلات و محافل علمی ترتیب نام نویسندگان بر اساس میزان مشارکت آن‌ها در تحقیق و نگارش مقاله استوار است. نویسنده اول فردی است که بیشترین سهم را در طراحی اجرا تحلیل و نگارش داشته است. نویسندگان بعدی به ترتیب میزان مشارکت فهرست می‌شوند. نویسنده مسئول (Corresponding Author) که مسئولیت مکاتبات و ارتباط با مجله را بر عهده دارد ممکن است نویسنده اول آخر یا در جایگاه دیگری باشد اما نقش او اداری و ارتباطی است. اگرچه قوانین رسمی و یکپارچه بین‌المللی برای تعیین ترتیب وجود ندارد اما عرف و استانداردهای اخلاقی حکم می‌کنند که ترتیب منعکس‌کننده واقعی سهم افراد باشد و همه نویسندگان باید بر ترتیب نهایی توافق کنند.

اهمیت ترتیب نام نویسندگان در مقاله علمی

ترتیب نام نویسندگان در یک مقاله علمی تأثیر مستقیمی بر اعتبار علمی ارزیابی شغلی و امتیازات پژوهشی افراد دارد. نویسنده اول معمولاً بیشترین سهم از اعتبار و امتیاز مقاله را دریافت می‌کند که این امر در فرآیندهای ارتقاء استخدام و دریافت گرنت‌های پژوهشی حائز اهمیت است. جایگاه‌های بعدی نیز به ترتیب از اهمیت برخوردارند و نشان‌دهنده میزان مشارکت در پژوهش هستند. در برخی رشته‌ها نویسنده آخر نیز ممکن است نقش ویژه‌ای داشته باشد مثلاً سرپرست آزمایشگاه یا ایده پرداز اصلی. بنابراین تعیین عادلانه و شفاف ترتیب نام‌ها نه تنها یک مسئله اخلاقی است بلکه پیامدهای ملموسی برای مسیر حرفه‌ای پژوهشگران دارد.

ترتیب نام نویسندگان در مقاله مستخرج از پایان نامه

در مقالاتی که مستقیماً از پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا رساله دکتری استخراج می‌شوند عرف و رویه آکادمیک در دانشگاه‌های ایران و بسیاری از نقاط جهان این است که دانشجو به عنوان نویسنده اول مقاله قرار گیرد. دلیل این امر آن است که بخش عمده کار پژوهشی جمع‌آوری داده‌ها تحلیل و نگارش پایان‌نامه توسط دانشجو انجام شده است. استاد راهنما (یا اساتید راهنما) و استاد مشاور به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار می‌گیرند و معمولاً استاد راهنمای اصلی به عنوان نویسنده مسئول (Corresponding Author) معرفی می‌شود. این ترتیب سهم اصلی دانشجو در پژوهش را به رسمیت می‌شناسد هرچند مشارکت فکری و راهنمایی اساتید نیز حیاتی است و در جایگاه مناسب خود ذکر می‌گردد.

افیلییشن و وابستگی سازمانی

افیلییشن یا وابستگی سازمانی اطلاعاتی است که نشان می‌دهد هر نویسنده در زمان انجام پژوهش و نگارش مقاله به کدام نهاد یا مؤسسه علمی تحقیقاتی یا اجرایی وابسته بوده است. این بخش پس از نام نویسندگان و معمولاً با استفاده از شماره یا حروف الفبا برای هر نویسنده مشخص می‌شود. ذکر صحیح افیلییشن برای اعتبارسنجی پژوهش انتساب آن به مؤسسات مربوطه و امکان پیگیری و ارتباط با نویسندگان توسط خوانندگان و نمایه‌نامه‌های علمی ضروری است. این وابستگی معمولاً شامل نام دپارتمان دانشکده دانشگاه یا مؤسسه شهر و کشور محل فعالیت نویسنده است و نقش مهمی در ردیابی خروجی‌های علمی مؤسسات دارد.

مفهوم افیلییشن

افیلییشن در واقع نشانی آکادمیک یا سازمانی نویسنده است که او را به محل انجام پژوهش یا فعالیت حرفه‌ای خود مرتبط می‌سازد. این مفهوم فراتر از یک آدرس پستی ساده است و نشان‌دهنده بستری است که تحقیق در آن شکل گرفته و حمایت شده است. هدف اصلی از ذکر افیلییشن مشخص کردن هویت سازمانی نویسنده و انتساب اعتبار پژوهش به نهاد مربوطه است. در پایگاه‌های اطلاعات علمی مقالات بر اساس افیلییشن نویسندگان نمایه‌سازی می‌شوند که این امر به ردیابی فعالیت‌های پژوهشی مؤسسات و افراد کمک شایانی می‌کند.

اهمیت افیلییشن

ذکر دقیق و صحیح افیلییشن دارای اهمیت چندوجهی است. اولاً اعتبار مقاله را با انتساب آن به یک نهاد علمی شناخته‌شده افزایش می‌دهد. ثانیاً به مؤسسات اجازه می‌دهد تا خروجی‌های پژوهشی خود را رصد کرده و در ارزیابی‌ها و رتبه‌بندی‌ها مورد استفاده قرار دهند. ثالثاً برای خوانندگان و سایر پژوهشگران امکان برقراری ارتباط با نویسندگان را از طریق مؤسسه آن‌ها فراهم می‌آورد. همچنین در فرآیندهای داوری و پذیرش مقاله افیلییشن نویسندگان می‌تواند در انتخاب داوران و ارزیابی اولیه مقاله نقش داشته باشد. اشتباه در نگارش افیلییشن می‌تواند منجر به عدم نمایه‌سازی صحیح مقاله یا انتساب نادرست آن شود.

اجزای افیلییشن

اجزای تشکیل‌دهنده یک افیلییشن استاندارد معمولاً شامل سلسله مراتبی از کوچکترین واحد سازمانی تا بزرگترین آن است. این اجزا به ترتیب معمولاً عبارتند از: نام دپارتمان یا گروه علمی نام دانشکده (در صورت وجود) نام کامل دانشگاه یا مؤسسه تحقیقاتی نام شهر و نام کشور. گاهی ممکن است نام آزمایشگاه مرکز تحقیقاتی یا واحد خاصی نیز در ابتدا ذکر شود. ترتیب نوشتن این اجزا ممکن است بسته به دستورالعمل مجله یا استاندارد رایج در هر کشور متفاوت باشد اما هدف اصلی ارائه اطلاعات کامل و دقیق برای شناسایی وابستگی نویسنده است.

نکات اساسی که در نگارش افیلیشن باید به آن ها توجه کرد

برای نگارش صحیح افیلییشن باید به نکات مهمی توجه داشت. از نام کامل و رسمی دانشگاه یا مؤسسه استفاده کنید و از مخفف‌های نامتعارف پرهیز کنید. وابستگی ذکر شده باید مربوط به زمانی باشد که بخش عمده پژوهش انجام شده است. اگر نویسنده‌ای به چند مؤسسه وابسته است یا پژوهش در همکاری با چند نهاد انجام شده می‌توان تمامی افیلییشن‌های مرتبط را ذکر کرد معمولاً با شماره‌گذاری جداگانه برای هر وابستگی. برای مقالات مستخرج از پایان‌نامه تنها افیلییشن واحد دانشگاهی که دانشجو در آن تحصیل کرده باید ذکر شود. از ذکر سمت‌های اجرایی در افیلییشن خودداری کنید و تنها وابستگی علمی یا پژوهشی را قید نمایید.

راهنمایی جهت نوشتن مرتبه علمی در مقاله

ذکر مرتبه علمی نویسندگان (مانند استاد دانشیار استادیار مربی دانشجوی دکتری) در بخش افیلییشن یا در کنار نام نویسنده اصلی به طور کلی اجباری نیست و بستگی به دستورالعمل مجله دارد. با این حال در بسیاری از مجلات به خصوص در علوم پزشکی و برخی رشته‌های دیگر ممکن است توصیه شود یا لازم باشد که مرتبه علمی در کنار نام یا در بخش معرفی نویسندگان قید شود. اگر مجله این اطلاعات را درخواست کرده باشد باید از عناوین استاندارد و معادل انگلیسی آن‌ها (مانند Professor, Associate Professor, Assistant Professor, Lecturer, PhD Candidate) استفاده کرد. این اطلاعات به خواننده در درک جایگاه علمی نویسنده کمک می‌کند اما نباید با افیلییشن سازمانی اشتباه گرفته شود.

نحوه امتیازدهی به نویسندگان

در نظام‌های دانشگاهی و پژوهشی مقالات علمی منتشر شده دارای امتیازاتی هستند که برای ارزیابی عملکرد پژوهشگران ارتقاء مرتبه علمی و پذیرش در مقاطع بالاتر تحصیلی (مانند مصاحبه دکتری) مورد استفاده قرار می‌گیرند. این امتیاز کلی مقاله بر اساس جایگاه نویسندگان بین آن‌ها تقسیم می‌شود. نویسنده اول به دلیل سهم بیشتر در پژوهش معمولاً بالاترین سهم از این امتیاز را دریافت می‌کند. نحوه دقیق تقسیم امتیازات بسته به دستورالعمل‌های نهادهای ارزیابی‌کننده و تعداد نویسندگان متفاوت است. این سیستم امتیازدهی اهمیت جایگاه نویسنده در مقاله را بیش از پیش مشخص می‌سازد.

امتیاز بر اساس دستورالعمل وزارت علوم و بهداشت

بر اساس دستورالعمل‌های ارزیابی پژوهشی در وزارت علوم تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در ایران امتیاز مقالات علمی بر اساس جایگاه نویسندگان توزیع می‌شود. به طور کلی نویسنده اول بیشترین درصد امتیاز را دریافت می‌کند. با افزایش تعداد نویسندگان سهم نویسندگان بعدی به تدریج کاهش می‌یابد. برای مثال ممکن است در یک مقاله دو نویسنده نویسنده اول ۹۰% و نویسنده دوم ۶۰% امتیاز پایه مقاله را دریافت کنند (مجموع بیش از ۱۰۰% برای تشویق کار گروهی). در مقالات با نویسندگان بیشتر این سهم برای نفرات بعدی کمتر می‌شود. این مدل امتیازدهی نقش محوری نویسنده اول را در تولید مقاله برجسته می‌سازد.

مسائل اخلاقی در ذکر نام نویسندگان

رعایت اصول اخلاقی در ذکر نام نویسندگان امری حیاتی در جامعه علمی است. دو تخلف رایج در این زمینه عبارتند از: نویسندگی افتخاری یا هدیه‌ای (Gift Authorship) که در آن نام فردی که هیچ سهمی در پژوهش نداشته به لیست نویسندگان اضافه می‌شود و نویسندگی شبح (Ghost Authorship) که در آن نام فردی که سهم قابل توجهی در پژوهش داشته حذف می‌گردد. هر دو مورد غیراخلاقی محسوب شده و می‌تواند منجر به پیگیری‌های قانونی رد مقاله یا قرار گرفتن نویسندگان در لیست سیاه مجلات شود. تنها افرادی باید به عنوان نویسنده ذکر شوند که معیارهای تعریف شده برای نویسندگی را برآورده کرده باشند و بر انتشار نسخه نهایی مقاله موافقت کرده باشند.

در مقالات استخراج‌شده از پایان‌نامه ترتیب نام نویسندگان چگونه تعیین می‌شود؟

معمولاً دانشجو به عنوان نویسنده اول و استاد راهنما به عنوان نویسنده دوم و مسئول مقاله قرار می‌گیرد زیرا دانشجو بیشترین سهم را در انجام پژوهش پایان‌نامه داشته است. این ترتیب بر اساس عرف آکادمیک استوار است.

آیا نویسنده اول و نویسنده مسئول باید یک نفر باشند؟

خیر لزوماً این‌طور نیست. نویسنده اول معمولاً فردی با بیشترین سهم پژوهشی است در حالی که نویسنده مسئول فردی است که مسئولیت ارتباط با مجله و مدیریت فرآیند انتشار را بر عهده دارد. ممکن است این دو نقش بر عهده یک نفر باشد یا نباشد.

آیا ترتیب نام نویسندگان بر امتیازات علمی آن‌ها تأثیر دارد؟

بله در بسیاری از سیستم‌های ارزیابی و امتیازدهی علمی از جمله دستورالعمل‌های وزارت علوم و بهداشت ترتیب نام نویسندگان بر میزان امتیاز دریافتی آن‌ها تأثیر مستقیم دارد. معمولاً نویسنده اول بیشترین امتیاز را کسب می‌کند.

اگر چند نویسنده سهم مساوی در پژوهش داشته باشند ترتیب نام آن‌ها چگونه تعیین می‌شود؟

در این حالت تعیین ترتیب نام نویسندگان به توافق بین آن‌ها بستگی دارد. گاهی از ترتیب الفبایی استفاده می‌شود یا ممکن است بر اساس سابقه همکاری‌های قبلی یا قرعه‌کشی تصمیم‌گیری شود. مهم توافق جمعی است.

چگونه میتوان از بروز اختلاف در تعیین ترتیب نام نویسندگان جلوگیری کرد؟

بهترین راه توافق شفاف و مکتوب در ابتدای شروع پژوهش درباره نقش هر فرد میزان مشارکت و نحوه تعیین ترتیب نام نویسندگان است. این امر به پیشگیری از سوء تفاهم‌ها در مراحل پایانی کمک می‌کند.