چرا هموروئید بعد از زایمان تشدید می شود؟ بررسی دلایل پزشکی و راهکارها
هموروئید پس از زایمان یکی از چالش‌های رایج برای مادران تازه‌زا، به خصوص پس از زایمان طبیعی است که می‌تواند با درد، خونریزی و ناراحتی همراه باشد. این مشکل به دلیل فشارهای فیزیکی و تغییرات هورمونی دوران بارداری و زایمان تشدید می‌شود و درک دلایل آن به مدیریت و درمان مؤثر کمک می‌کند. این مقاله به طور جامع به بررسی دلایل پزشکی تشدید هموروئید پس از زایمان، علائم، روش‌های تشخیص، درمان‌های مؤثر و راهکارهای پیشگیرانه می‌پردازد تا مادران با آگاهی کامل بتوانند این دوران را با آرامش بیشتری سپری کنند.
هموروئید چیست؟ مروری بر انواع و علل زمینه‌ای
هموروئید که در زبان عامه به آن بواسیر می‌گویند، به رگ‌های متورم و ملتهب در ناحیه مقعد و راست‌روده اطلاق می‌شود. این رگ‌ها بخشی طبیعی از آناتومی بدن هستند که به کنترل دفع کمک می‌کنند، اما زمانی که تحت فشار قرار می‌گیرند، متورم شده و علائم آزاردهنده ایجاد می‌کنند. هموروئید به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: هموروئید داخلی که در داخل راست‌روده قرار دارد و معمولاً بدون درد است، اما ممکن است با خونریزی همراه باشد؛ و هموروئید خارجی که در زیر پوست اطراف مقعد ایجاد می‌شود و بسیار دردناک است، به خصوص اگر در آن لخته خون تشکیل شود (هموروئید ترومبوزه).
عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به هموروئید را افزایش دهند، از جمله یبوست مزمن، زورزدن هنگام دفع، نشستن طولانی‌مدت، چاقی و سابقه خانوادگی. با این حال، دوران بارداری و پس از زایمان به دلیل تغییرات خاص فیزیولوژیک و فیزیکی، شرایطی منحصر به فرد را برای تشدید این عارضه فراهم می‌آورد.
تشدید هموروئید بعد از زایمان: دلایل پزشکی کلیدی
تشدید هموروئید پس از زایمان، نتیجه مجموعه‌ای از تغییرات پیچیده در بدن مادر است که از دوران بارداری آغاز شده و با فرایند زایمان و دوره پس از آن ادامه می‌یابد. درک این عوامل برای مدیریت بهتر وضعیت ضروری است.
در زیر مواردی که پزشکان متخصص در حوزه بیماری های نشمینگاهی به عنوان علتی برای بواسیر بیان کرده اند را بررسی میکنیم:
در وبسایت هیوا لیزر https://hivalaser.com/ در خصوص این بیماری چنین گفته شده است:
در دوران بارداری، به‌ویژه از ماه ششم به بعد، افزایش حجم خون و افتادگی تدریجی رحم باعث وارد آمدن فشار بیشتر به وریدهای ناحیه لگن و مقعد می‌شود. این فشار می‌تواند روند بازگشت خون از این ناحیه را مختل کند و در نتیجه، باعث گشاد شدن سیاهرگ‌ها و شکل گیری بواسیر شود. همچنین کاهش حرکت دستگاه گوارش به‌دلیل ترشح هورمون پروژسترون، یکی دیگر از دلایل اصلی ابتلا به یبوست و در نهایت بواسیر در بارداری است.
تغییرات فیزیولوژیک دوران بارداری که زمینه‌ساز تشدید می‌شوند
دوران بارداری خود به تنهایی عامل مهمی در ایجاد یا تشدید هموروئید است. با پیشرفت بارداری، حجم خون در بدن مادر افزایش می‌یابد تا نیازهای جنین و رحم را تأمین کند. این افزایش حجم خون، فشار بیشتری را بر وریدهای لگنی و مقعدی وارد می‌کند.
همچنین، هورمون پروژسترون که در دوران بارداری به میزان زیادی ترشح می‌شود، نقش کلیدی در شل شدن دیواره عروق و کاهش حرکت عضلات روده دارد. این اثر منجر به کند شدن فرآیند گوارش و افزایش احتمال یبوست می‌شود که خود یکی از عوامل اصلی ایجاد یا تشدید هموروئید است. علاوه بر این، با بزرگ شدن رحم و رشد جنین، فشار مکانیکی مستقیم بر رگ‌های خونی ناحیه مقعدی و لگن افزایش یافته و بازگشت خون از این ناحیه به سمت قلب با دشواری بیشتری همراه می‌شود.
عوامل مرتبط با روند زایمان (به خصوص طبیعی) که باعث تشدید می‌شوند
فرایند زایمان، به ویژه زایمان طبیعی، می‌تواند به طور ناگهانی و شدید هموروئید را تشدید کند. اصلی‌ترین عامل در این مرحله، زورزدن‌های طولانی و شدید است که برای خروج جنین لازم است. این زورزدن‌ها باعث افزایش ناگهانی و بسیار زیاد فشار داخل شکم و وریدهای مقعدی می‌شود و می‌تواند به متورم شدن و بیرون‌زدگی هموروئیدهای موجود یا حتی ایجاد هموروئید جدید منجر شود.
علاوه بر این، عبور جنین از کانال زایمان، فشار مکانیکی شدیدی را به بافت‌ها و رگ‌های اطراف مقعد وارد می‌کند. آسیب‌های احتمالی به کف لگن، مانند پارگی‌های طبیعی یا اپیزیوتومی (برش جراحی برای گشاد کردن دهانه واژن)، می‌توانند التهاب، تورم و درد در ناحیه مقعدی را به شدت افزایش دهند و به تشدید علائم هموروئید کمک کنند.
عوامل پس از زایمان که وضعیت را بدتر می‌کنند
حتی پس از زایمان نیز عوامل متعددی می‌توانند وضعیت هموروئید را بدتر کنند. یبوست شدید پس از زایمان بسیار شایع است. این یبوست می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد: کاهش تحرک فیزیکی مادر پس از زایمان، ترس از درد هنگام دفع مدفوع (به خصوص اگر پارگی یا اپیزیوتومی وجود داشته باشد)، مصرف برخی مسکن‌ها که می‌توانند اثر یبوست‌زا داشته باشند و همچنین کمبود مایعات و فیبر در رژیم غذایی. یبوست مداوم و زورزدن‌های مکرر، چرخه معیوبی را ایجاد می‌کند که به تشدید درد و تورم هموروئید می‌انجامد.
تغییرات هورمونی ناگهانی پس از زایمان، با بازگشت سطح هورمون‌ها به حالت طبیعی، می‌تواند بر وضعیت عروق و عملکرد روده تأثیر بگذارد. همچنین، فشارهای فیزیکی روزمره مانند بلند کردن نوزاد، نشستن طولانی‌مدت برای شیردهی و سایر فعالیت‌هایی که به ناحیه لگن فشار می‌آورند، می‌توانند باعث ناراحتی و تشدید هموروئید شوند.
علائم و نشانه‌های هموروئید تشدید شده پس از زایمان
هموروئید تشدید شده پس از زایمان می‌تواند علائم ناراحت‌کننده‌ای داشته باشد که زندگی روزمره مادر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شناخت این علائم به تشخیص به موقع و شروع درمان کمک می‌کند:
- خونریزی: معمولاً به صورت خون روشن و قرمز رنگ روی دستمال توالت یا مدفوع دیده می‌شود. این خونریزی ممکن است قطره‌ای باشد.
- درد و سوزش: در ناحیه مقعد، به ویژه هنگام دفع مدفوع یا نشستن، دردی تیز و سوزاننده احساس می‌شود که می‌تواند بسیار شدید باشد.
- خارش و تحریک: احساس خارش و تحریک مداوم در اطراف مقعد از علائم شایع است.
- تورم و احساس توده: ممکن است در اطراف مقعد توده‌ای متورم یا برآمده (به خصوص در هموروئید خارجی پرولاپس شده) احساس شود.
- احساس عدم تخلیه کامل روده: حتی پس از دفع، ممکن است فرد احساس کند روده به طور کامل تخلیه نشده است.
مهم است که در صورت مشاهده علائم هشدار دهنده مانند خونریزی زیاد، درد غیرقابل تحمل، تب یا علائم عفونت، فوراً به پزشک مراجعه شود، زیرا این موارد ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر باشند.
تشخیص هموروئید بعد از زایمان
تشخیص هموروئید پس از زایمان معمولاً با معاینه بالینی دقیق توسط پزشک آغاز می‌شود. پزشک سابقه پزشکی مادر را بررسی کرده و سپس ناحیه مقعد را از نظر وجود تورم، التهاب، برآمدگی (پرولاپس) و خونریزی معاینه می‌کند.
در بسیاری از موارد، معاینه فیزیکی برای تشخیص کافی است. اما در شرایطی که علائم شدید یا غیرمعمول باشند، یا پزشک نیاز به بررسی دقیق‌تر داخل راست‌روده داشته باشد، ممکن است از روش‌های تکمیلی مانند آنوسکوپی یا پروکتوسکوپی استفاده کند. این روش‌ها با استفاده از یک ابزار کوچک و دارای نور، امکان مشاهده مستقیم کانال مقعد و بخش پایینی راست‌روده را فراهم می‌کنند.
تشخیص صحیح نوع و شدت هموروئید (داخلی، خارجی، ترومبوزه یا پرولاپس شده) و تمایز آن از سایر مشکلات مقعدی شایع پس از زایمان مانند شقاق مقعدی، فیستول یا آبسه، برای انتخاب مناسب‌ترین و مؤثرترین روش درمانی حیاتی است.
راهکارهای درمانی مؤثر برای هموروئید تشدید شده پس از زایمان
درمان هموروئید تشدید شده پس از زایمان شامل رویکردهای مختلفی است که از تغییرات سبک زندگی و درمان‌های خانگی شروع شده و در صورت لزوم به درمان‌های دارویی و روش‌های تخصصی‌تر پزشکی می‌رسد.
تغییرات سبک زندگی و درمان‌های خانگی
اولین گام در درمان هموروئید، ایجاد تغییرات در سبک زندگی و استفاده از درمان‌های خانگی است که می‌تواند به کاهش علائم و بهبود وضعیت کمک کند:
- رژیم غذایی پرفیبر: مصرف فراوان میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات به نرم شدن مدفوع و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند. این کار فشار وارده بر وریدهای مقعدی را کاهش می‌دهد.
- مصرف کافی مایعات: نوشیدن حداقل ۸ تا ۱۰ لیوان آب در روز برای هیدراته نگه داشتن بدن و نرم نگه داشتن مدفوع ضروری است.
- اجتناب از زورزدن: هنگام دفع مدفوع، از زورزدن بیش از حد خودداری کنید. به محض احساس نیاز به دفع، به دستشویی بروید و مدفوع را به تأخیر نیندازید.
- حمام سیتز (نشستن در آب گرم): نشستن در وان آب گرم (به عمق چند سانتی‌متر) به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، ۲ تا ۳ بار در روز، می‌تواند به تسکین درد، سوزش و کاهش التهاب کمک کند.
- کمپرس سرد: استفاده از کمپرس سرد یا بسته‌های یخ پیچیده شده در پارچه تمیز روی ناحیه مقعدی برای چند دقیقه، به کاهش تورم و بی‌حس کردن ناحیه دردناک مؤثر است.
- بهداشت ناحیه مقعدی: پس از هر بار دفع مدفوع، ناحیه را با آب ملایم شستشو داده و به آرامی با یک حوله نرم یا دستمال کاغذی بدون عطر و مواد شیمیایی خشک کنید.
- استراحت و پوزیشن مناسب: دراز کشیدن به پهلو یا روی شکم می‌تواند فشار را از ناحیه مقعدی برداشته و به کاهش درد کمک کند. استفاده از بالشتک‌های دوناتی‌شکل نیز هنگام نشستن مفید است.
- پدهای تسکین‌دهنده: پدهایی حاوی فندق افسونگر (Witch Hazel) یا آلوئه‌ورا می‌توانند به تسکین خارش و التهاب کمک کنند.
- تمرینات کگل: با مشورت پزشک، انجام تمرینات کگل به تقویت عضلات کف لگن و بهبود گردش خون در ناحیه کمک می‌کند.
درمان‌های دارویی (با تأکید بر ایمنی در دوران شیردهی)
در مواردی که درمان‌های خانگی کافی نباشند، پزشک ممکن است داروهای خاصی را تجویز کند. در دوران شیردهی، انتخاب داروها با دقت زیادی صورت می‌گیرد تا آسیبی به نوزاد وارد نشود:
- مسکن‌ها: داروهایی مانند استامینوفن (تیلنول) یا ایبوپروفن (ادویل) با دوز مناسب و با مشورت پزشک، می‌توانند برای کنترل درد تجویز شوند.
- ملین‌ها و نرم‌کننده‌های مدفوع: برای جلوگیری از یبوست و تسهیل دفع، پزشک ممکن است ملین‌های حجم‌دهنده (مانند پسیلیوم) یا نرم‌کننده‌های مدفوع (مانند داکوسات سدیم) را توصیه کند که در دوران شیردهی معمولاً ایمن هستند.
- پمادها و شیاف‌های موضعی: داروهایی مانند پمادهای حاوی هیدروکورتیزون (برای کاهش التهاب)، لیدوکائین (برای بی‌حسی موضعی و کاهش درد) یا زینک اکساید و فندق افسونگر (با خواص قابض و تسکین‌دهنده) تحت نظر پزشک و با توجه به ایمنی در شیردهی، می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند.
روش‌های تخصصی و جراحی (در موارد شدید یا مقاوم به درمان)
اگر هموروئید شدید باشد یا به درمان‌های خانگی و دارویی پاسخ ندهد، پزشک ممکن است روش‌های تخصصی‌تر را توصیه کند. زمان‌بندی انجام این روش‌ها پس از زایمان بستگی به شدت وضعیت و نظر پزشک دارد:
- بستن با باند لاستیکی (Rubber Band Ligation): در این روش، یک باند لاستیکی کوچک در پایه هموروئید داخلی قرار داده می‌شود تا جریان خون آن قطع شده و هموروئید پس از چند روز خشک شده و بیفتد.
- اسکلروتراپی: تزریق ماده‌ای شیمیایی به هموروئید داخلی برای کوچک شدن و اسکار شدن آن.
- انعقاد با اشعه مادون قرمز (IRC): استفاده از گرمای مادون قرمز برای سفت کردن و کوچک کردن هموروئیدهای داخلی.
- هموروئیدکتومی (جراحی برداشتن هموروئید): این روش جراحی که به عنوان آخرین گزینه برای موارد شدید و مقاوم به درمان به کار می‌رود، شامل برداشتن بافت هموروئیدی است. معمولاً دوره نقاهت طولانی‌تری دارد.
پیشگیری از تشدید هموروئید در دوران بارداری و پس از زایمان
پیشگیری از تشدید هموروئید حتی مهم‌تر از درمان آن است. با رعایت نکات زیر می‌توان خطر بروز یا بدتر شدن این عارضه را در دوران بارداری و پس از زایمان به حداقل رساند:
- رژیم غذایی پرفیبر و آب کافی: از ابتدای بارداری، رژیم غذایی سرشار از فیبر و مصرف زیاد آب را در برنامه خود قرار دهید تا از یبوست جلوگیری شود.
- فعالیت بدنی منظم و مناسب: انجام ورزش‌های سبک و مناسب دوران بارداری و پس از زایمان (مانند پیاده‌روی) با مشورت پزشک، به بهبود گردش خون و عملکرد روده کمک می‌کند.
- آموزش تکنیک‌های صحیح زورزدن: در کلاس‌های آمادگی زایمان، تکنیک‌های صحیح زورزدن را بیاموزید تا فشار غیرضروری به ناحیه لگن وارد نشود.
- کنترل وزن بارداری: افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری می‌تواند فشار بیشتری بر وریدهای لگنی وارد کند.
- عدم نادیده گرفتن علائم یبوست: در صورت مشاهده اولین علائم یبوست، فوراً با پزشک مشورت کنید و اقدامات لازم را انجام دهید.
- مشورت زودهنگام با پزشک: در صورت مشاهده هرگونه علائم هموروئید در دوران بارداری یا پس از زایمان، بدون خجالت به پزشک مراجعه کنید.
سایر مشکلات مقعدی شایع پس از زایمان (تمایز با هموروئید)
علاوه بر هموروئید، ممکن است مادران پس از زایمان با مشکلات مقعدی دیگری نیز مواجه شوند که گاهی علائمی مشابه دارند، اما درمان‌های متفاوتی را می‌طلبند:
- شقاق مقعدی (Anal Fissure): یک شکاف کوچک یا زخم در پوشش داخلی مقعد است که معمولاً به دلیل دفع مدفوع سفت یا زورزدن ایجاد می‌شود. علامت اصلی آن درد شدید و تیز هنگام و پس از دفع مدفوع است که گاهی با خونریزی روشن همراه است.
- گوشت اضافه مقعدی (Skin Tags): زائده‌های کوچک پوستی در اطراف مقعد هستند که معمولاً نتیجه هموروئیدهای قدیمی یا کشیدگی پوست پس از بارداری یا زایمان‌اند. این زائده‌ها معمولاً دردناک نیستند اما ممکن است باعث خارش یا مشکل در بهداشت شوند.
- پرولاپس رکتوم (Rectal Prolapse): در موارد نادر، ممکن است بخشی از راست‌روده از مقعد بیرون بزند. این وضعیت جدی‌تر است و نیاز به ارزیابی و درمان تخصصی دارد.
تشخیص دقیق توسط پزشک برای تفکیک این مشکلات و انتخاب بهترین راهکار درمانی ضروری است.
نتیجه‌گیری
هموروئید پس از زایمان، مشکلی شایع و گاه بسیار آزاردهنده برای مادران است که می‌تواند به دلیل ترکیبی از تغییرات هورمونی، افزایش فشار فیزیکی و یبوست در دوران بارداری و زایمان تشدید شود. با درک دقیق دلایل پزشکی این عارضه، مادران می‌توانند با آگاهی بیشتری به مدیریت و درمان آن بپردازند.
در اغلب موارد، هموروئید پس از زایمان با رعایت تغییرات سبک زندگی، رژیم غذایی پرفیبر، مصرف کافی مایعات، پرهیز از زورزدن و استفاده از درمان‌های خانگی مانند حمام سیتز و کمپرس سرد بهبود می‌یابد. در صورت لزوم، داروهای موضعی و خوراکی (با تأکید بر ایمنی در دوران شیردهی) و در موارد شدیدتر، روش‌های تخصصی یا جراحی نیز می‌توانند مؤثر باشند.
مهم‌ترین نکته این است که مادران نباید از مراجعه به پزشک به دلیل احساس خجالت یا ترس خودداری کنند. تشخیص به موقع و انتخاب روش درمانی مناسب، کلید کاهش درد، پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت و بازگشت سریع‌تر به زندگی عادی و لذت بردن از دوران مادری است. با حمایت پزشکی و مراقبت‌های لازم، هموروئید پس از زایمان معمولاً یک مشکل موقتی و قابل درمان خواهد بود.
سوالات متداول
آیا هموروئید بعد از زایمان طبیعی می‌تواند به صورت خودبه‌خود و بدون هیچ درمانی بهبود یابد؟
بله، هموروئیدهای خفیف تا متوسط پس از زایمان، اغلب با رعایت مراقبت‌های خانگی و تغییرات سبک زندگی، ظرف چند هفته به تدریج بهبود می‌یابند.
چه تفاوتی بین بواسیر داخلی و خارجی پس از زایمان وجود دارد و کدام خطرناک‌تر است؟
بواسیر داخلی درون راست‌روده است و معمولاً بدون درد؛ بواسیر خارجی زیر پوست مقعد قرار دارد و بسیار دردناک است، به ویژه اگر ترومبوزه شود.
آیا می‌توان از داروهای گیاهی و سنتی برای درمان هموروئید پس از زایمان در دوران شیردهی استفاده کرد؟
قبل از مصرف هرگونه داروی گیاهی یا سنتی در دوران شیردهی، حتماً باید با پزشک مشورت کرد تا از ایمنی و عوارض جانبی احتمالی آن اطمینان حاصل شود.
در صورت انجام عمل سزارین، آیا خطر تشدید هموروئید کمتر از زایمان طبیعی است؟
خطر تشدید هموروئید در سزارین ممکن است کمی کمتر باشد، اما به دلیل تغییرات هورمونی، یبوست و افزایش فشار رحم در بارداری، همچنان امکان بروز آن وجود دارد.
آیا هموروئید پس از زایمان می‌تواند باعث عفونت یا سایر عوارض جدی شود؟
بله، هموروئید درمان‌نشده می‌تواند به عوارضی مانند خونریزی مزمن و کم‌خونی، درد شدید، شقاق ثانویه یا در موارد نادر عفونت منجر شود.
بواسیر بعد از زایمان کی خوب میشه؟
علائم بواسیر در بسیاری از مادران ظرف ۲ تا ۴ هفته کاهش می‌یابد و طی ۶ تا ۸ هفته بهبود کامل حاصل می‌شود، البته این زمان به رعایت مراقبت‌ها بستگی دارد.