گزارشی از وضعیت بحرانی دریای خزر: کاهش یک متری سطح آب طی پنج سال
دریای خزر، بزرگ ترین دریاچه جهان و یکی از مهم ترین ذخایر زیستی و اقتصادی منطقه، در سال های اخیر با افت نگران کننده سطح آب و پیامدهای گسترده زیست محیطی روبه رو شده است؛ چالشی که پنج کشور ساحلی را تحت تأثیر قرار داده و آینده این پهنه آبی را در هاله ای از ابهام قرار داده است.
براساس گزارش های رسمی، دریای خزر که نقش حیاتی در معیشت میلیون ها نفر، شیلات، حمل ونقل و گردشگری دارد، طی یک دهه گذشته شاهد کاهش قابل توجه منابع آبی بوده است.
کاهش یک متری سطح آب طی پنج سال
در نشست تخصصی زیست محیطی اجلاسیه استانداران استان های ساحلی، احمدرضا لاهیجان زاده، معاون دریایی و تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست، از کاهش حدود یک متری سطح آب خزر طی پنج سال اخیر خبر داد. او این روند را «هشداری جدی» دانست و تأکید کرد که در صورت ادامه این وضعیت، پیامدهای برگشت ناپذیری در انتظار زیست بوم و اقتصاد منطقه خواهد بود.
پیامدهای کاهش سطح آب؛ از نابودی تالاب ها تا تهدید بنادر
کاهش سطح آب خزر تأثیرات زنجیره ای و گسترده ای بر اکوسیستم و فعالیت های انسانی داشته است. از مهم ترین آثار این روند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خشک شدن تالاب ها و از بین رفتن زیستگاه های طبیعی
- کاهش ذخایر ماهیان، به ویژه ماهیان خاویاری که ارزش اقتصادی بالایی دارند
- افزایش گرد و غبار ساحلی و تشدید آلودگی هوا
- محدود شدن فعالیت بنادر و اختلال در مسیرهای حمل ونقل دریایی
- آسیب به صنعت گردشگری و کاهش درآمد جوامع ساحلی
لاهیجان زاده علت این تغییرات را مجموعه ای از عوامل اقلیمی، کاهش ورودی رودخانه ها و مدیریت نادرست منابع آب دانست.
دلایل اصلی افت سطح آب خزر
بر پایه بررسی های کارشناسی، چند عامل اصلی در کاهش آب خزر نقش دارند:
- کاهش بارش و افت حجم آب ورودی رودخانه ها
- افزایش تبخیر به دلیل گرمایش جهانی
- صید بی رویه و کاهش ذخایر گونه های کلیدی همچون ماهیان خاویاری
- تخریب زیستگاه های حاشیه ای و اجرای پروژه های عمرانی در نواحی ساحلی
- ورود گونه های مهاجم و برهم خوردن تعادل اکولوژیک دریاچه
کارشناسان هشدار می دهند که این مجموعه عوامل، فشار مضاعفی بر اکوسیستم خزر وارد کرده و سرعت افت سطح آب را افزایش داده است.
تأکید بر همکاری منطقه ای
معاون سازمان حفاظت محیط زیست در این نشست با بیان اینکه چالش های خزر «فراملی» است، تأکید کرد حفاظت از این پهنه آبی بدون همکاری واقعی میان کشورهای ساحلی امکان پذیر نیست. او خواستار تدوین برنامه های مشترک برای مدیریت منابع آب، احیای زیستگاه ها، کنترل صید، توسعه گردشگری پایدار و حمایت از جوامع محلی شد.
جایگاه فرهنگی و اقتصادی دریای خزر
دریای خزر علاوه بر ارزش زیست محیطی، بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی منطقه محسوب می شود. صنایع وابسته به آن از جمله شیلات، گردشگری، حمل ونقل و تجارت دریایی نقش مهمی در اقتصاد کشورهای ساحلی دارند. کارشناسان می گویند کاهش سطح آب نه تنها تهدیدی اکولوژیک، بلکه خطری جدی برای اشتغال و امنیت غذایی منطقه است.
جمع بندی
کاهش یک متری سطح آب دریای خزر طی پنج سال اخیر، زنگ خطری جدی برای آینده بزرگ ترین دریاچه جهان است. حفظ این منبع ارزشمند تنها با برنامه ریزی بلندمدت، سیاست گذاری علمی و مشارکت موثر پنج کشور ساحلی امکان پذیر خواهد بود. تصمیم هایی که امروز گرفته می شود، آینده اکوسیستم، اقتصاد و امنیت منطقه را تعیین خواهد کرد؛ آینده ای که بدون اقدام فوری، از دسترس خارج می شود.
ادامه بررسی این موضوع می تواند راه را برای تدوین سیاست های مؤثرتر و همکاری های منطقه ای گسترده تر هموار کند.