ایران یا عربستان؟ نبرد علمی هوش مصنوعی در منطقه

به گزارش دکترنامه گزارش شاخص هوش مصنوعی ایران ۱۴۰۳ (Iran AI Index ۲۰۲۴) بـا همکاری مرکز استراتژی و تحول هوش مصنوعی شریف و آزمایشگاه سیاستی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف با حمایت ستاد اقتصاد دیجیتـال معاونت علمی و با هدایت اساتیدی از دانشکده های مختلف مدیریت و اقتصاد مهندسی کامپیوتر و برق با رویکردی جامع میان رشته ای و چندوجهی به بررسی وضعیت هوش مصنوعی در ایران می پردازد.

به نقل از دکترنامه فصل اول این گزارش با عنوان “توسعه دانش” به مباحث کلیدی همچون تعداد مقالات هوش مصنوعی به تفکیک کشور کیفیت مقالات هوش مصنوعی به تفکیک کشور گواهی پتنت های هوش مصنوعی توسط مالکین گواهی پتنت های هوش مصنوعی توسط مخترعین و همکاری های بین المللی در انتشارات علمی هوش مصنوعی می پردازد. 

در این گزارش به بررسی وضعیت ایران در حوزه هوش مصنوعی در مقایسه با تعدادی از کشورهای پیشروی منطقه می پردازیم.

تعداد مقالات هوش مصنوعی به تفکیک کشور

تحلیل وضعیت ایران

۱. جایگاه برتر ایران در کل دوره:

ایران در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ تقریباً بالاترین سهم از مقالات علمی هوش مصنوعی در منطقه را داشته است. این نشان دهنده جایگاه پیشرو ایران در حوزه تحقیق و توسعه مرتبط با هوش مصنوعی در منطقه است.

۲. روند ایران در بازه زمانی:

در سال ۲۰۱۰ سهم ایران ۴.۷ درصد از کل مقالات منطقه بوده است.

از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ روند سهم ایران به صورت افزایشی است و در سال ۲۰۱۳ به ۷ درصد می رسد.

بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱ سهم ایران نوساناتی را تجربه کرده اما بالاتر از سایر کشورهای منطقه باقی مانده است.

در سال های اخیر (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳) سهم ایران کاهش یافته و به رتبه دوم بعد از عربستان سعودی رفته است که نشان دهنده تلاش های زیاد عربستان در سال های اخیر است.

۳. مقایسه با سایر کشورها:

رژیم صهیونیستی: این کشور از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ روند ثابتی را تجربه کرده و سهم آن زیر ۱ درصد بوده است و در مقایسه با سایر کشورها جزو ضعیف ترین ها است.

ترکیه: ترکیه در سال ۲۰۱۰ سهم ۳.۵ درصد داشته که تا سال ۲۰۲۳ یک روند نسبتاً نزولی را طی کرده است و رتبه آن همیشه از ایران پایین تر بوده است.

عربستان: این کشور روند کاملاً صعودی را طی کرده و سهم آن از ۰.۵ درصد در سال ۲۰۱۰ به ۳.۵ درصد در سال ۲۰۲۳ رسید که بالاتر از ایران و سایر کشورها هست.

ایران همواره بالاترین سهم از مقالات هوش مصنوعی را داشته اما در چند سال اخیر جای خود را به عربستان سعودی داده است!

کیفیت مقالات هوش مصنوعی به تفکیک کشور

این نمودارها سهم کشورهای منطقه از مقالات هوش مصنوعی با تأثیر بالا (درصد از کل مقالات هر کشور) در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ را نشان می دهد. دو نوع متفاوت از مقالات با تأثیر بالا در این دو نمودار ارائه شده است.

محور ایران و مقایسه با سایر کشورها:

۱. وضعیت ایران در نوع اول (نمودار سمت چپ):

روند کلی: سهم ایران از مقالات تأثیرگذار در نوع اول به طور کلی روندی نسبتاً ثابت و نزدیک به سایر کشورهای پیشرو منطقه مانند ترکیه و رژیم صهیونیستی داشته است. درصد سهم ایران از مقالات در بازه ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ بین حدود ۲۹.۵ تا ۳۲ درصد نوسان داشته است.

۲. وضعیت ایران در نوع دوم (نمودار سمت راست):

روند کلی: سهم ایران از مقالات تأثیرگذار در نوع دوم از ۷.۱ درصد در سال ۲۰۱۰ به ۳.۲ درصد در سال ۲۰۲۳ رسیده است.

ایران تا سال ۲۰۲۱ رتبه اول را داشته است که از این سال به بعد جای خود را به عربستان سعودی داده است.

گواهی پتنت های هوش مصنوعی توسط مالکین

ایران

درصد پتنت های ثبت شده توسط ایران از سال ۲۰۱۰ تقریباً نزدیک به صفر بوده است و در طول این سال ها تغییرات چشمگیری نداشته است.

با وجود رشد بسیار اندک در سال های اخیر ایران همچنان سهم قابل توجهی در ثبت پتنت های هوش مصنوعی نسبت به کشورهای دیگر منطقه ندارد.

این نشان می دهد که ایران در حوزه ثبت گواهی پتنت های مرتبط با هوش مصنوعی نسبت به کشورهای دیگر به ویژه رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی عقب است!

رژیم صهیونیستی

در این نمودار رژیم صهیونیستی بیشترین سهم را در ثبت پتنت های هوش مصنوعی در منطقه دارد. در سال ۲۰۱۳ این سهم به اوج خود (۱.۲ درصد از کل پتنت ها) رسید.

این رژیم اگرچه در سال های بعد سهم آن کاهش یافته اما همچنان برتری خود را نسبت به سایر کشورها حفظ کرده است.

عربستان سعودی

عربستان سعودی رشد تدریجی در ثبت پتنت های هوش مصنوعی نشان داده است. این کشور از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ روند صعودی داشته و اکنون در جایگاه دوم پس از رژیم صهیونیستی قرار دارد.

ترکیه و امارات متحده عربی

هر دو کشور ترکیه و امارات در این بازه زمانی سهم بسیار کمی در ثبت پتنت های هوش مصنوعی داشته اند که مشابه ایران است. تغییرات خاصی در روند ثبت پتنت ها توسط این کشورها مشاهده نمی شود.

ایران در مقایسه با کشورهای دیگر منطقه عملکرد ضعیفی در ثبت پتنت های هوش مصنوعی داشته است. رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی شاید به دلیل برنامه ریزی و سرمایه گذاری های هدفمند در این حوزه سهم بیشتری دارند.

برای رقابت با کشورهای منطقه ایران نیازمند سیاست های حمایتی از پژوهشگران و تسهیل فرآیند ثبت پتنت ها است. همچنین تمرکز بر توسعه فناوری های مرتبط با هوش مصنوعی می تواند نقش مهمی در ارتقای جایگاه ایران ایفا کند.

گواهی پتنت های هوش مصنوعی توسط مخترعین

این نمودار نشان دهنده سهم ثبت پتنت های هوش مصنوعی (درصد از کل) توسط کشورهای منطقه در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ است. محور عمودی درصد پتنت های ثبت شده از کل را نشان می دهد و محور افقی سال های مورد بررسی را شامل می شود. کشورهای ایران امارات ترکیه عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی در این نمودار مقایسه شده اند.

وضعیت ایران

سهم ایران در سال ۲۰۱۰ تقریباً صفر بوده و این روند تا سال های بعد تقریباً بدون تغییر باقی مانده است.

از حوالی ۲۰۱۶ به بعد تغییرات کوچکی در سهم ایران مشاهده می شود اما این رشد بسیار کم و در مقایسه با سایر کشورها قابل توجه نیست.

در کل بازه زمانی ایران در میان کشورهای منطقه یکی از پایین ترین سهم ها را در ثبت پتنت های مرتبط با هوش مصنوعی دارد. این نشان دهنده ضعف در تحقیق و توسعه و یا کمبود حمایت های لازم در این زمینه است.

رژیم صهیونیستی

این کشور در کل بازه زمانی بیشترین سهم ثبت پتنت ها را دارد.

روند صعودی تا ۲۰۱۵: سهم آن تا سال ۲۰۱۵ به اوج (۱.۶ درصد) رسیده و سپس کاهش نسبی را تجربه کرده است.

عربستان سعودی

رشد چشمگیر از ۲۰۱۸: عربستان از سال ۲۰۱۸ روند صعودی قابل توجهی را آغاز کرده و اکنون جایگاه دوم را در منطقه دارد.

ترکیه

این کشور از سال ۲۰۲۰ روند رو به رشدی را تجربه کرده است و از رقبای خود از جمله ایران و امارات پیشی گرفته است.

ایران در مقایسه با کشورهای منطقه به ویژه رژیم صهیونیستی و عربستان بسیار عقب است. روند ثبت پتنت ها در ایران نشان دهنده نبود حمایت کافی از مخترعان و پژوهشگران این حوزه است. درحالی که عربستان و رژیم صهیونیستی و ترکیه با سرمایه گذاری متمرکز در حال پیشرفت در این زمینه هستند ایران نیازمند اصلاح زیرساخت ها سیاست های حمایتی و افزایش سرمایه گذاری در حوزه هوش مصنوعی و ثبت پتنت است.

همکاری های بین المللی در انتشارات علمی هوش مصنوعی

این نمودار نشان دهنده تعداد همکاری های علمی بین المللی ایران با ۱۰ کشوری است که بیشترین همکاری ها را در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ داشته اند. محور اصلی تحلیل این است که چه کشورهایی بیشترین سهم را در تعاملات علمی با ایران داشته اند و این روابط چگونه در مقایسه با یکدیگر قرار گرفته اند.

رتبه بندی کشورها:

۱. ایالات متحده با ۲۰۵۰ همکاری علمی در صدر قرار دارد.

کانادا با ۱۳۸۵ همکاری علمی در جایگاه دوم است و نشان از ارتباط قوی علمی با این کشور دارد.

کشورهای استرالیا (۱۱۱۳) و چین (۱۱۰۹) نزدیک به هم بوده و روابط علمی قابل توجهی با ایران داشته اند.

سایر کشورها از جمله مالزی (۸۱۴) انگلستان (۷۷۸) و آلمان (۵۳۵) همکاری های کمتری داشته اند اما همچنان در میان ۱۰ کشور اول هستند.

۲. ایران در مقایسه با سایر کشورها:

ایران با ایالات متحده بیشترین تعامل را داشته که شاید به دلیل حضور محققان ایرانی در این کشور باشد.

همکاری با کشورهای آسیایی مانند چین مالزی و هند (۵۶۶ همکاری) نیز نشان دهنده تمایل به گسترش روابط در شرق آسیاست.

کشورهای اروپایی مانند انگلستان و آلمان در مقایسه با کشورهای آمریکایی و آسیایی همکاری کمتری داشته اند.

۳. توجه به تغییرات در طی زمان (۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳):

داده ها بیانگر تجمع قابل توجه همکاری ها با کشورهای خاصی مانند ایالات متحده و کانادا است اما از این نمودار مشخص نمی شود که آیا روند این همکاری ها رو به رشد بوده یا کاهش یافته است. تعاملات گسترده با چین نشان می دهد که ایران در بازه زمانی موردنظر به سمت تقویت روابط با این کشور حرکت کرده است.

ایران با کشورهای متنوعی همکاری های علمی دارد و بالاترین تعاملات با ایالات متحده و کانادا نشان دهنده تأثیر حضور محققان ایرانی در این کشورهاست. همچنین تعاملات با کشورهای آسیایی مانند چین و مالزی نشان دهنده تلاش برای تقویت روابط منطقه ای است. این داده ها می توانند به سیاست گذاران کمک کنند تا روابط علمی خود را براساس استراتژی های بین المللی بهینه سازی کنند.

۵۸۵۸