کارکردهای موثر «شورای عالی انقلاب فرهنگی»؛ از تدوین اسناد بالادستی تا نهادسازی استراتژیک

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(دکترنامه) «شورای عالی انقلاب فرهنگی» نهادی کلیدی و راهبردی در سیاست گذاری فرهنگی علمی و اجتماعی ایران به طور رسمی در ۱۹ آذر ۱۳۶۳ تأسیس شد. این شورا با هدف یکپارچه سازی فعالیت های فرهنگی و علمی کشور مقابله با چالش های ناشی از تحولات انقلابی و سامان دهی نظام آموزشی شکل گرفت. تأسیس شورا در این تاریخ نمادی از ضرورت بازنگری در ساختارهای فرهنگی و علمی کشور برای پاسخگویی به نیازهای جامعه انقلابی بود.

۱۹ آذر به عنوان روز تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی فرصتی برای مرور دستاوردها و چشم اندازهای آن در عرصه های مختلف است. از تدوین اسناد بالادستی گرفته تا تأسیس نهادهای استراتژیک شورای عالی انقلاب فرهنگی توانسته است مسیر توسعه ی علمی و فرهنگی ایران را هموار کند و به عنوان بستری برای تقویت هویت اسلامی – ایرانی در عرصه های ملی و بین المللی نقش آفرینی کند.

تاریخچه تأسیس و اهداف شورای عالی انقلاب فرهنگی

شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۶۳ با فرمان امام خمینی(ره) و با هدف تنظیم و هدایت فعالیت های فرهنگی علمی و آموزشی کشور تأسیس شد. این شورا در ابتدا با عنوان ستاد انقلاب فرهنگی آغاز به کار کرد و بعدها با گسترش وظایف به شورای عالی تبدیل شد. تأسیس این نهاد در واکنش به خلأهای فرهنگی و نیاز به یک نظام واحد برای سیاست گذاری فرهنگی – علمی کشور انجام گرفت. از جمله اقدامات اولیه ی آن اصلاح ساختار دانشگاه ها و بازگشایی آن ها پس از انقلاب فرهنگی سال ۱۳۵۹ بود.

وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی در سه حوزه ی فرهنگ علم و فناوری متمرکز است و با هدف ترویج ارزش های اسلامی و ایرانی عمل می کند. تصویب بیش از سه هزار مصوبه در زمینه های گوناگون طی ۴ دهه اخیر نشان دهنده ی تأثیرگذاری این شورا در امور راهبردی کشور است. یکی از نتایج ملموس آن اجرای طرح هایی مانند تدوین نقشه ی جامع علمی کشور بوده است. این نقشه توسعه ی علمی کشور را بر اساس اولویت های ملی هدف گذاری کرده و به پیشرفت در تولید علم کمک کرده است.

شورا به عنوان یک مرجع بالادستی مسئول سیاست گذاری و نظارت بر نهادهای فرهنگی علمی و آموزشی است. این مسئولیت شامل هدایت دانشگاه ها مراکز تحقیقاتی و رسانه های فرهنگی می شود. نمونه ای از موفقیت های شورا کنترل رشد کمی دانشگاه ها و افزایش کیفیت آموزشی است. بر اساس آمار وزارت علوم تحقیقات و فناوری تعداد دانشگاه های کشور از ۲۰۰ مرکز در سال ۱۳۵۷ به بیش از ۲۲۰۰ مرکز در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است که نتیجه ی هدایت استراتژیک این نهاد بوده است.

نقش شورای عالی انقلاب فرهنگی در تدوین اسناد بالادستی

شورای عالی انقلاب فرهنگی نقش کلیدی در تدوین اسناد راهبردی کشور ایفاء کرده است. نقشه جامع علمی کشور یکی از مهم ترین اسناد بالادستی شورا در سال ۱۳۸۹ به تصویب رسید و راهنمای توسعه ی علمی ایران شد. این نقشه شامل ۱۳ راهبرد کلان ۷۳ راهبرد ملی و ۲۲۴ اقدام ملی است که بر اولویت هایی مانند نانو زیست فناوری و هوافضا تأکید دارد. نتایج اجرای آن افزایش سهم ایران در تولید مقالات علمی از ۰.۳ درصد در سال ۲۰۰۰ میلادی به ۱.۴۶ درصد در سال ۲۰۲۲ بوده است.

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش یکی دیگر از دستاوردهای شورا است که در سال ۱۳۹۰ به تصویب رسید. این سند با هدف اصلاح نظام آموزشی کشور محورهایی مانند عدالت آموزشی و تربیت نیروی انسانی متعهد را مورد توجه قرار داده است. بر اساس گزارش سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان وزارت آموزش و پرورش(سمپاد) میزان دانش آموزان سمپاد در مناطق محروم ۴۵ درصد افزایش پیدا کرده است زیرا در صورت کسب این جایگاه شهریه ی آنان را دولت پرداخت می کند.

همچنین سند مهندسی فرهنگی کشور که در سال ۱۳۹۲ تصویب شد به عنوان چارچوبی برای مدیریت و توسعه ی فرهنگی عمل می کند. این سند بر مسائل کلیدی مانند سبک زندگی اسلامی – ایرانی تمرکز دارد. بر اساس آمار مرکز آمار ایران اجرای این سند باعث کاهش ۲۰ درصدی استفاده از محتوای غیرایرانی در فضای مجازی طی ۵ سال گذشته شده است.

تحول نظام آموزش و پرورش با هدایت شورای عالی انقلاب فرهنگی

شورای عالی انقلاب فرهنگی در راستای اصلاح نظام آموزشی کشور نقش راهبردی داشته است. از جمله اقدامات آن تصویب سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بوده که بر عدالت آموزشی تقویت هویت اسلامی – ایرانی و توسعه ی مهارت های زندگی تأکید دارد. نتایج این سند افزایش ۲۵ درصدی دسترسی دانش آموزان به مدارس هوشمند طی دهه ی گذشته بوده است.

یکی از دیگر دستاوردهای شورا در این حوزه تقویت آموزش های فنی و حرفه ای برای ورود به بازار کار است. بر اساس آمار سازمان فنی و حرفه ای تعداد دانش آموزانی که دوره های مهارتی را در مقاطع متوسطه گذرانده اند از ۴۵۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۰ به ۸۵۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۲ رسیده است. این افزایش نتیجه ی سیاست گذاری های هدفمند شورا است. همچنین شورا با هدایت برنامه های آموزشی به سمت علوم و فناوری های نوین نقش مؤثری در توسعه ی آموزش کشور داشته است.

جهاد دانشگاهی متولد شورای عالی انقلاب فرهنگی

جهاد دانشگاهی به عنوان یکی از نهادهای برآمده از شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۵۹ و با هدف اسلامی سازی محیط های علمی و دانشگاهی تأسیس شد. این نهاد با تأکید بر تلفیق علم و ارزش های دینی نقش مهمی در تقویت ظرفیت های پژوهشی کشور داشته است. از جمله دستاوردهای جهاد دانشگاهی راه اندازی مرکز درمان ناباروری رویان در سال ۱۳۷۰ است که تاکنون بیش از ۵۰ هزار زوج را درمان کرده است.

جهاد دانشگاهی علاوه بر نقش پژوهشی در زمینه ی تجاری سازی فناوری نیز فعال بوده است. یکی از پروژه های موفق آن تولید تجهیزات پزشکی پیشرفته از جمله دستگاه های MRI داخلی بوده است که وابستگی کشور به واردات را کاهش داده است. بر اساس آمار وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی این تولیدات داخلی باعث صرفه جویی ۱۰۰ میلیون دلاری در واردات تجهیزات پزشکی طی سال های اخیر شده است.

این نهاد همچنین در حوزه ی آموزش و توسعه ی مهارت ها پیشرو بوده است. ارائه دوره های آموزشی تخصصی و عمومی به بیش از ۲ میلیون نفر در سال ۱۴۰۱ بخشی از عملکرد آن محسوب می شود. بر اساس گزارش جهاد دانشگاهی بیش از ۶۰ درصد از شرکت کنندگان در این دوره ها موفق به ارتقای شغلی شده اند. این آمار نشان دهنده اثربخشی برنامه های جهاد دانشگاهی در توانمندسازی نیروی انسانی است.

شورای عالی انقلاب فرهنگی و نظارت بر نهادهای علمی و پژوهشی

شورای عالی انقلاب فرهنگی وظیفه ی نظارت بر نهادهای علمی و پژوهشی کشور را بر عهده دارد. این نظارت شامل دانشگاه ها مراکز تحقیقاتی و مؤسسات آموزشی است. به عنوان نمونه شورا با تصویب آیین نامه های اخلاق در پژوهش نقشی کلیدی در جلوگیری از تخلفات علمی ایفاء کرده است. در نتیجه تعداد مقالات دارای اعتبار علمی ایران طی یک دهه ی گذشته ۲۵ درصد افزایش یافته است.

از دیگر اقدامات شورا نظارت بر عملکرد مراکز تحقیقاتی و ارتقای کیفیت آن ها بوده است. به عنوان مثال در حوزه ی نانو فناوری حمایت های شورا منجر به رشد ۴۰ درصدی تعداد ثبت اختراعات مرتبط با نانو در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۰ شده است. این دستاوردها نشان دهنده ی تأثیر سیاست گذاری های شورا در ارتقای جایگاه علمی کشور است.

همچنین شورا در کنترل انحرافات پژوهشی و تخصیص بودجه های علمی مؤثر بوده است. بر اساس آمار سازمان برنامه و بودجه سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی ایران از ۰.۳ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۱.۲ درصد در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است. این رشد حاصل تلاش شورا برای تأمین مالی پروژه های کلیدی علمی بوده است.

نقش شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه هوش مصنوعی

سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران که توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است به عنوان یک گام بزرگ در راستای ارتقای حکمرانی تقویت بنیان های علمی و پژوهشی کشور و ایجاد تحولات عظیم در عرصه های مختلف همچون آموزش بهداشت و صنعت شناخته می شود. این سند در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۴۰۳ به تصویب رسید و به نهادهای مختلفی همچون نهاد ریاست جمهوری وزارت علوم و وزارت ارتباطات ابلاغ شد. اهداف اصلی آن شامل استفاده از فناوری هوش مصنوعی برای پیشرفت در بخش های کلیدی اقتصادی و اجتماعی کشور است.

این سند به دنبال ایجاد یک زیست بوم مناسب برای رشد و توسعه ی فناوری های نوین تقویت مشارکت بخش خصوصی و تسهیل فضای کسب وکار است. علاوه بر این سند یادشده به اهمیت تقویت زیرساخت های فناوری و توجه ویژه به نیروهای انسانی متخصّص اشاره دارد. سند همچنین به طور خاص به مواردی چون توسعه ی شرکت های دانش بنیان و تقویت نقش نخبگان در پیشبرد این فناوری اشاره کرده و زمینه های لازم برای همکاری های بین المللی را فراهم می آورد.

ایجاد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اقدام شورا

یکی دیگر از اقدامات کلیدی شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد تأسیس معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۵ بود. این اقدام با هدف تقویت جایگاه علوم و فناوری در ساختار اجرایی کشور صورت گرفت. معاونت مذکور به عنوان نهادی پیشرو در حمایت از پژوهشگران و کارآفرینان نقش مهمی در توسعه ی علم و فناوری در کشور داشته است.

از جمله موفقیت های این معاونت راه اندازی صندوق نوآوری و شکوفایی در سال ۱۳۹۱ بود که تاکنون از بیش از ۱۰ هزار طرح فناورانه حمایت کرده است. طبق آمار رسمی این صندوق توانسته است ۷۰۰۰ شغل پایدار در حوزه های فناوری ایجاد کند. این نتایج نشان دهنده ی تأثیر عمیق این نهاد بر ارتقای اقتصاد دانش بنیان است.

همچنین حمایت از استارت آپ های نوآور یکی دیگر از اقدامات موفق معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بوده است. بر اساس گزارش سال ۱۴۰۱ بیش از ۳۵۰۰ استارت آپ در حوزه های مختلف فناوری اطلاعات نانو و زیست فناوری فعالیت می کنند که ۷۰ درصد از آن ها مستقیماً از حمایت های این معاونت بهره مند شده اند.

شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ تنظیم گر تعاملات بین المللی فرهنگی

سند جامع روابط علمی بین المللی جمهوری اسلامی ایران که در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۹۶ در جلسه ۸۰۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید به طور کلی بر گسترش روابط علمی و پژوهشی ایران با کشورهای دیگر تأکید دارد. هدف این سند بهبود جایگاه علمی کشور در سطح جهانی و ارتقای توانمندی های علمی ایران از طریق تعاملات بین المللی است. در این راستا توجه ویژه ای به استفاده از ظرفیت های موجود در سفارتخانه ها رایزنی های فرهنگی و نهادهای علمی خارجی شده است تا ارتباطات علمی و پژوهشی به صورت مؤثرتر و با نظارت دقیق تر انجام شود.

یکی از اقدامات اصلی در این سند توسعه ی سامانه های هوشمند برای رصد ثبت و ارزیابی روابط علمی بین المللی است. همچنین بر لزوم تسهیل عضویت و مشارکت فعال در مجامع علمی بین المللی تأکید شده است. این سند همچنین بر تقویت زبان فارسی به عنوان یکی از زبان های معتبر علمی و نشر دستاوردهای علمی ایران در حوزه های مختلف تأکید دارد. به ویژه استفاده از شبکه های اجتماعی پایگاه های اطلاعاتی و کنفرانس های علمی برای به اشتراک گذاشتن دستاوردها و نتایج تحقیقات علمی ایرانیان در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته است.

یکی دیگر از اقدامات مؤثر شورای عالی انقلاب فرهنگی حمایت از برگزاری نمایشگاه ها و رویدادهای فرهنگی بین المللی است. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران با حضور بیش از ۸۰ کشور در سال ۱۴۰۲ نمونه ای از موفقیت های این حوزه است. طبق آمار رسمی این رویداد به افزایش ۳۰ درصدی فروش کتاب های ایرانی در بازارهای خارجی منجر شده است.

همچنین شورا در ایجاد بسترهای علمی و فرهنگی برای دانشجویان خارجی نقش فعالی داشته است. برنامه ی بورسیه ی دانشجویان خارجی توسط وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی باعث شد تعداد دانشجویان بین المللی در ایران از ۵۷۰۰ نفر در سال ۱۳۸۰ به بیش از ۵۵ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ افزایش یابد. این موفقیت جایگاه ایران را به عنوان قطب فرهنگی و علمی منطقه تقویت کرده است.

سیاست گذاری شورای عالی انقلاب فرهنگی در راستای تولید علم و فناوری

یکی از مهم ترین کارکردهای شورای عالی انقلاب فرهنگی سیاست گذاری در زمینه ی تولید علم و فناوری است. این شورا با تدوین اسنادی همچون نقشه جامع علمی کشور جهت گیری های کلان علم و فناوری را تعیین کرده است. بر اساس پایگاه استنادی اسکوپوس در سال ۲۰۱۹ ایران با تولید ۶۷ هزار و ۷۴۴ مقاله علمی به رتبه ی پانزدهم جهانی در تولید مقالات علمی رسید که این دستاورد از نتایج سیاست گذاری های شورا است.

در زمینه ی تجاری سازی علم شورای عالی انقلاب فرهنگی نقش مهمی در گسترش شرکت های دانش بنیان داشته است. طبق گزارش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تعداد شرکت های دانش بنیان از ۵۵ شرکت در سال ۱۳۹۰ به بیش از ۹۵۰۰ شرکت در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است. این شرکت ها علاوه بر تولید محصولات فناورانه به ایجاد بیش از ۳۵۰ هزار شغل مستقیم کمک کرده اند.

همچنین شورا با حمایت از پژوهش های کاربردی در حوزه هایی مانند نانو زیست فناوری و انرژی های نو زمینه ساز پیشرفت های چشمگیری شده است. به عنوان مثال ایران اکنون در فناوری نانو در رتبه ی چهارم جهانی قرار دارد. بر اساس آمار ستاد ویژه توسعه فناوری نانو صادرات محصولات نانویی ایران به بیش از ۴۰ کشور جهان سالانه حدود ۱ میلیارد دلار درآمدزایی دارد.

بر اساس مطالب فوق «شورای عالی انقلاب فرهنگی» به عنوان نهادی استراتژیک نقشی بی بدیل در پیشبرد اهداف فرهنگی علمی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران ایفاء کرده است. این شورا با تدوین اسناد بالادستی سیاست گذاری های راهبردی و تأسیس نهادهای کلیدی بستری مناسب برای رشد و توسعه ی پایدار کشور فراهم آورده است. دستاوردهایی همچون ارتقای جایگاه علمی ایران در سطح بین المللی حمایت از نخبگان توسعه ی شرکت های دانش بنیان و گسترش تعاملات فرهنگی جهانی نشان دهنده ی اثربخشی سیاست های این نهاد در تحقق آرمان های انقلاب اسلامی ایران است.

با توجه به جایگاه ویژه ی شورای عالی انقلاب فرهنگی در نظام تصمیم گیری کشور تداوم تقویت ساختارهای آن و به روزرسانی سیاست ها بر اساس نیازهای روز جامعه ضرورتی اجتناب ناپذیر است. شورای عالی انقلاب فرهنگی می تواند با بهره گیری از ظرفیت های علمی و فرهنگی ایران مسیر تحوّل و پیشرفت را هموارتر کند و همچنان به عنوان یک نهاد الگو در جهان اسلام نقش آفرینی کند.

انتهای پیام